تنظیم و تحریر و نگهداری درست دفاتر قانونی پلمپ شده مشمولان قانون مالیات های مستقیم، اصولی دارد که در ۲۰ ماده و ده ها تبصره به تفکیک، در این گزارش تشریح شده است. عدم رعایت اصول تنظیم و تحریر دفاتر، مستوجب رد دفاتر خواهد بود. ۲۰ مصداق رد دفاتر از مخدودش شدن پلمپ و صفحات تا حاشیه نویسی و فضای سفید بیش از حد، در انتهای گفتار بیان شده که موضوعات مهمی برای مودیان محترم است.
عدم ارائه صورت‌های مالی با وجود تسلیم اظهارنامه در موعد مقرر، موجب تشخیص مالیات به طور علی الراس خواهد شد که در این صورت علاوه بر پرداخت مالیات بابت عدم تسلیم صورت‌هاای مالی در موعد مقرر، مشمول جریمه معادل ۲۰ درصد مالیات می باشد و چنانچه دفاتر قانونی خود را برای رسیدگی ارائه ندهید، باید معادل ۲۰ درصد دیگر جریمه بابت عدم ارائه دفاتر پرداخت کنید.
انواع دفاتر قانونی در حسابداری
- دفتر روزنامه
- دفتر کل
- دفاتر رسمی و دفاتر غیررسمی
- دفاتر رسمی و قانونی : دفتر روزنامه و دفتر کل
- دفاتر غیررسمی / دفاتر کمکی : دفتر معین
- انواع دفاتر قانونی در حسابداری
۵ تکلیف مهم مالیاتی شخصیت های حقوقی
تکالیف مهم مالیاتی اشخاص حقوقی که باید در طول فصل به آن توجه کنید و شرکت حسابداری ایران فاینانس آماده ارائه خدمات به شما می باشد به شرح زیر است:
- هر ۹۰ روز یک بار، صورت معاملات فصلی موضوع ماده ۱۶۹ ق.م.م تکمیل و در موعد مقرر قانونی به ترتیبی که سازمان امور مالیاتی اعلان داشته در سامانه مربوطه ثبت کنید و کد رهگیری دریافت کنید.
- به این سامانه رفته و اظهارنامه مالیاتی ارزش افزوده مربوط به هر دوره ( فصل ) تکمیل و در وقت مقرر – ۱۵ روز پس از پایان فصل – تسلیم و مالیات و عوارض متعلقه ابرازی پرداخت گردد.
- به این سامانه رفته و صورت مالیات بر حقوق کارکنان برای هر ماه تنظیم و در موعد مقرر ( حداکثر تا پایان ماه بعد ) ارسال و همزمان مالیات متعلقه واریز گردد.
- به این سامانه رفته و اظهارنامه های مالیاتی عملکرد سالانه خود ، موضوع ماده ۱۱۰ ق.م.م را حداکثر ۴ ماه پس از پایان سال مالی تنظیم و از طریق سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی ، تسلیم و مالیات ابرازی متعلقه نیز پرداخت گردد.
- در پاسخ به دعوت نامه ارائه اسناد و مدارک جهت رسیدگی به هر یک از تکالیف فوق ، دفاتر قانونی ( که طی سال مالی برابر اسناد حسابداری تنظیمیِ متکی به مدارک حساب تحریر شده است ) و اسناد و مدارک مورد نیاز به گروه رسیدگی مالیاتی مربوط ارائه گردد و رسید دریافت شود.
آیین نامه تحریر دفاتر قانونی
آیین نامه تحریر دفاتر قانونی ، تلاش می کند تا اصول و مبانی تنظیم اسناد قانونی روزنامه و کل و معین مشمولان قانون مالیاتی های مستقیم را تشریح کرده تا حسابداران و حسابرسان با آگاهی از مواد و تبصره این آیین نامه، به تحریر و تنظیم اسناد به صورت اصولی اقدام کرده تا ماحصل کار، مورد تایید ممیزان اداره مالیاتی قرار بگیرد و موجبات رد اسناد فراهم نشود .
در طول سال، هزاران مودی مالیاتی در سراسر کشور، به دلیل عدم رعایت پیش پا افتاده ترین مسائل در ثبت رویدادهای مالی و تنظیم دفاتر قانونی ، با رد دفاتر و عدم پذیرش دفاتر مواجه شده و زحمات یک سال تیم حسابداری هدر می رود.
نکته اولی که مودیان محترم مالیاتی درباره تنظیم دفاتر قانونی مربوط به هر سال مالی بایستی بدانند، پلمپ دفاتر قانونی روزنامه و کل توسط اداره ثبت اسناد و املاک قوه قضاییه است. هیچ دفتری در صورتی که پلمپ قانونی و مهر و امضا و تاریخ و شماره ثبت نداشته باشد، حتی اگر اصول حسابداری و آیین نامه تحریر دفاتر قانونی در آن رعایت شده باشد، مورد قبول نخواهد بود.
مصداق قانونی بودن یک دفتر، پلمپ و مهر اداره ثبت اسناد و املاک است. فک پلمپ یا مخدوش شدن آن، بایستی با استعلام از اداره ثبت و دارایی صورت بگیرد.
در این جا چند موضوع باید اشاره شود که حسابداران جوان بایستی به این موضوعات توجه کنند.
- اگر شماره گذاری صفحات دفاتر قانونی به صورت اشتباهی صورت بگیرد و یا پلمپ، نادرست انجام شود و هر اشتباهی که متوجه اداره ثبت اسناد باشد، هیچ گونه تقصیر و کوتاهی، متوجه مشمولان مالیاتی نخواهد بود.
- تحریر دفاتر قانونی چه صفحه اول چه سایر صفحات با هر وسیله ای که قابل محو و پاک شدن باشد، غیر قابل قبول بوده و رد دفاتر را به ارمغان خواهد آورد.
- کلیه ادارات امور مالیاتی در سراسر کشور، بایستی فهرست دفاتر ثبت و پلمپ شده واصله از اداره ثبت اسناد و هم چنین فهرست دفاتر مشاغل ثبت و امضا شده از ناحیه خود را به ادارات مالیاتی مربوطه ارسال کنند.
استفاده از دفاتر پلمپ جدید
طبق ماده ۳ آیین نامه اجرایی تحریر دفاتر قانونی مودیان مالیاتی، کلیه مودیان مشمول، بایستی برای هر سال مالی، صرفا از دفاتر امضای پلمپ و ثبت شده ظرف یک سال قبل استفاده کنند مگر در شرایطی که به دلیل تمام شدن صفحات دفاتر پلمپ شده، نیاز به دفتر جدید باشد. در آن صورت، دفاتر جدید امضاء پلمپ دریافت شود. ثبت رویدادهای مالی در دفاتر پلمپ جدید به دلیل اتمام صفحات دفاتر قانونی ، با رعایت مقرران ماده شانزده آیین نامه اجرایی تحریر دفاتر قانونی ، مجاز خواهد بود.
راهنمای کامل تنظیم دفاتر قانونی مودیان و ۲۰ علت رد د فاتر
درباره تنظیم دفاتر پلمپ شده قانونی جدید در یک سال مالی به دلیل اتمام صفحات دفاتر قبلی در یک سال مالی، بایستی به این موضوع توجه کنید که درج تعداد و مشخصات دفاتر اخذ شده برای استفاده در هر سال مالی در اظهارنامه مالیاتی، الزامی است. کوتاهی از این موضوع، مستوجب رد دفاتر و اظهارنامه مالیاتی خواهد شد.
دفتر روزنامه، کل، مشترک و مشاغل و معین
با ۵ اصطلاح روبرو هستیم که آیین نامه اجرایی تنظیم دفاتر قانونی مودیان مالیاتی، به معرفی آن ها پرداخته تا بدانیم که مصداق از هر یک، چیست.
طبق ماده ۴ آیین نامه اجرایی تنظیم دفاتر قانونی مودیان مالیاتی، دفتر روزنامه، دفتری است که اشخاص حقوقی یا حقوقی، کلیه معاملات و سایر رویدادهای مالی و محاسباتی خود را با رعایت اصول و موازین و استاندارد های مورد قبول حسابداری، ثبت کرده و ترتیب ثبت این رویداد های مالی به وقوع پیوست نیز بر حسب تاریخ وقوع باشد.
پس در دفاتر قانونی ، ثبت رویداد، بر حسب تاریخ وقوع، یک الزام است. عدم رعایت این موضوع، مستوجب رد دفاتر قانونی و جرایم قانونی خواهد بود.
طبق تبصره ۱ ماده ۴ آیین نامه اجرایی تنظیم دفاتر قانونی مودیان مالیاتی، نگهداری دفتر روزنامه واحد برای ثبت کلیه عملیات و یا دفاتر روزنامه متعدد برای هر بخش از عملیات مالی هر مشمول مالیاتی، مجاز خواهد بود.
در ماده ۵ آیین نامه اجرایی تنظیم دفاتر قانونی مودیان ملیاتی، به تعریف دفتر کل پرداخته شده است. فقط این تعریف از دفتر کل مورد قبول است. دفتر کل، دفتری است که عملیات ثبت شده در دفاتر یا دفاتر روزنامه، بر حسب سرفصل یا کد گذاری حساب ها، در صفحات مخصوص آن ثبت و درج شود. از دفتر کل، صورت سود و زیان و ترازنامه استخراج می شود و بایستی اصولی تنظیم شود و مخدوش نباشد.
در ماده شش این آیین نامه، به تعریف دفتر مشترک پرداخته شده است. طبق این تعریف، دفتر مشترک، دفتری است که دارای ستون هایی برای سرفصل حساب های متفاوت باشد. به گونه ای که شخصیت های حقیقی و حقوقی با ثیت و نگهداری دفتر مزبور، طبق اصول حسابداری، بتوانند نتیجه عملیات مالی خود را از آن استخراج و استنباط کرده و حساب سود و زیان و ترازنامه از آن تهیه کنند.
طبق ماده ۷ آیین نامه اجرایی، منظور از دفاتر مشاغل، دفتر درآمد و هزینه است. دفتری است که دارای ستون هایی برای ثبت تاریخ، ثبت شرح معاملات، درآمد، هزینه و دارایی های قابل استهلاک بوده و معاملات مذکور، به ترتیب وقوع و به صورت واضح و شفاف در آن ثبت و درج شود. در پایان هر سال مالی، جمع درآمد و هزینه شغلی موردی و تنظیم صورت سود و زیان از این دفتر، امکان پذیر است. لذا باید درست و مستند و مستدل تنظیم شود.
طبق ماده ۸ آیین نامه، دفتر معین،دفتری هست که برای مجزا کردن حساب های دفتر کل بر اساس مقتضیات و شرایط حساب، نگهدرای می شود و کارت های حساب، حکم دفاتر معین دارند.
اکنون که تعاریفی درباره دفاتر روزنامه و کل و معین و مشترک ارائه شد، بد نیست درباره یکی از موضوعات مهم حسابداری بحث کنیم. مضوع سند حسابداری.
سند حسابداری چیست؟
در ماده ۹ آیین نامه، به تعریف سند حسابداری پرداخته شده است. منظور از سند حسابداری، فرمی است که در آن، یک یا چند معامله و سایر رویداد های مالی و محاسباتی به حساب هایی که حسب مورد، بدهکار یا بستانکار می شوند، تقسیم شده و توسط بالاترین مقام مالی یا اقتصادی شرکت/موسسه، تایید شده و مندرجاتش در دفاتر قانونی ، ثبت و ضبط می شود.
منظور از مدارک حسابداری چیست؟
علاوه بر دفاتر قانونی و سند حسابداری، مدارک حسابداری نیز در آیین نامه اجرایی تحریر دفاتر قانونی ، دارای تعریف واحدی است. طبق ماده ۱۰ این آیین نامه، منظور از مدارک حسابداری، مستنداتی است که نشان دهنده رخداد یک یا چند فعالیت یا رویداد مالی یا محاسباتی بوده و اسناد حسابداری که در بالا تشریح کردیم، بر مبنای آن تنظیم و تحریر می شود. مستندات دفاتر قانونی ، مدارک حسابداری است که باید مستند و مستدل و قانونی و صحیح باشد.
مثلا، هنگام دریافت فاکتور خرید کالا یا خدمات از فروشنده، به شناسه ملی و کد اقتصادی صحیح وی توجه شود تا از شرکت های صوری و کاغذی، سندی در مدارک حسابداری شما نباشد که طبق آن، دفاتر و اظهارنامه مالیاتی تنظیم و مستوجب جریمه و محرومیت از بخشودگی های مالیاتی شویم.
نحوه تحریر و نگهداری دفاتر قانونی چیست؟
از ماده ۱۱تا ۱۸ آیین نامه اجرایی، به موضوع نحوه تحریر و نگهداری دفاتر قانونی مودیان مالیاتی پرداخته شده است. طبق ماده یازدهم، هر مودی که دفتر روزنامه یا دفتر کل را نگهداری می کند، بایستی همه معاملات و رویدادهای مالی و محاسباتی خود را طبق مقرراتی که در ادامه گفتار به آن اشاره می کنیم، ثبت و نگهداری کند.
هم چنین کلیه مودیان مجاز به نگهداری دفاتر مشاغل (دفتر درآمد و هزینه)، بایستی درآمد، هزینه و خرید و فروش دارایی قابل استهلاک خود را بر اساس مقررات این آیین نامه حسب مورد در دفاتر مربوطه ثبت کنند. ولو، برای نگهداری حساب ها، از ماشین های الکترونیکی و کارت های حساب.
نکته ای که در تبصره ماده یازدهم آیین نامه اشاره شده، به این موضوع تاکید دارد که هر اشتباه حسابداری، در صورتی که در اثنای عملیات سال مربوط، مورد توجه واقع و بر پایه استاندارد های حسابداری، در دفاتر همان سال اصلاح و مستندات آن ارائه شود، اعتبار دفاتر را مخدوش نخواهدکرد.
ماده دوازدهم آیین نامه ( اصول نگهداری دفاتر مشاغل)
ماده ۱۲ آیین نامه اجرایی، به اصول نگهداری دفاتر مشاغل اشاره دارد.
طبق این ماده:
هر مودی که به نگهداری دفاتر مشاغل، مجاز است، می تواند همه یا بخشی از درآمد و هزینه های مشابه روزانه را تحت یک شماره ردیف، در دفتر ثبت کند. مشروط به این که در ستون شرح دفتر، نوع و تعداد آن ها را قید کرده و اگر متکی به اسناد و مدارک باشد، مشخصات را نیز در ستون مزبور درج کند.
اگر رویداد های درآمد، هزینه، خرید و فروش دارایی های قابل استهلاک، متکی به اسناد و مدارک باشد، مودی مذکور بایستی پس از ثبت موارد در دفتر مشاغل، اسناد و مدارک مربوط را به ترتیب شماره ردیف دفتر به گونه ای که برای ممیزان مالیاتی قابل استفاده باشد، نگهداری کند.
اقلام درآمد، هزینه خرید و فروش دارایی های قابل استهلاک، بایستی مبتنی بر اسناد و مدارک باشد.
مودیان مالیاتی، بایستی بعد از ثبت رویداد های مالی در دفتر مشاغل، اسناد و مدارک را مربوطه را بر حسب شماره ردیف دفتر، نگهداری کنند تا توسط ممیزان سازمان امور مالیاتی کشور، قابل استناد باشد.
ثبت روزانه رویدادهای مالی و تاخیرات ثبت
در ماده ۱۳ این آیین نامه، به بحث ثبت روزانه رویدادهای مالی و تاخیرات مجاز و غیر مجاز رویدادهای مالی در دفاتر اشاره شده است. طبق این ماده، اگر دفاتر روزنامه و کل نگهداری می شود، همه معاملات و رویدادهای مالی و محاسباتی در همان روز وقوع، در دفاتر ثبت شود. هم چنین اگر مودی، موظف به نگهداری دفاتر مشاغل است، درامد و هزینه و خرید و فروش دارایی های قابل استهلاک، باید در همان روز وقوع، ثبت شود.
در بعضی از سازمان ها و شرکت و موسسات دولتی و خصوصی، ثبت مدارک به عنوان رویدادهای مالی در دفاتر، تابع تشریفات قانونی است. مثلا از انجام معامله تا ثبت در دفاتر، یک هفته زمان می برد. طبق تبصره ۱ ماده ۱۳ این آیین نامه، اگر انجام و ختم اعمال خرید و فروش و ثبت آن در دفاتر، نیاز به تشریفات قانونی باشد، تاریخ مذکور در مدارک یا فاکتور مالک قطعی تاخیر تحریر تشخیص داده نخواهد شد. فاصله بین تاریخ فاکتور یا مدارک و روز ثبت رویداد در دفاتر، تاخیر ثبت تلقی نمی شود.
اما، توجه کنید که در تبصره ۲ ماده ۱۳ به این موضوع اشاره شده است که تاخیر در تحریر عملیات خرید و فروش در دفاتر، تا ۱۵ روز به تشخیص اداره امور مالیاتی و بیش از آن به تشخیص هیات ۳ نفره موضوع بند ۲ ماده نود و هفت قانون مالیات های مستقیم (مصوب سوم اسفند ماه سال شصت و شش)، به قانونی بودن دفاتر، خللی وارد نکرده و موجب رد دفاتر قانونی مودیان نخواهد شد. پس، بازه ۱۵ تا x روزی که هیات تشخیص ۳ نفره تعیین می کند را در نظر بگیرید و سعی کنید این تاخیر، بیش از ۳ هفته نشود.
در تبصره ۳ ماده ۱۳، به این موضوع اشاره شده است که اگر دفاتر یک مودی، به هر دلیلی توسط مراجع قانونی دریافت شده و به هر نحوی، دفاتر، در دسترس مودی نباشد، مودی می تواند حداکثر ظرف ۳۰ روز از وقوع این اتفاق، دفاتر جدید امضا و پلمپ شده را دریافت و در دفاتر جدید، ثبت کند. تاخیر ثبت عملیات در این مدت، به اعتبار دفاتر قانونی ، خللی وارد نخواهد کرد.
در تبصره ۴ ماده ۱۳ اشاره شده است که تاخیر ثبت دفاتر در مورد اشخاص حقوقی، که فعالیت خود را به تازگی آغاز کرده و جدید التاسیس هستند، از تاریخ ثبت شخص حقوقی، تا ۳۰ روز مجاز است. اشخاص حقیقی یا دیگران، از تاریخ شروع فعالیت خود، تا۳۰ روز، مجاز به تاخیر در ثبت رویدادهای مالی هستند و بیش از این زمان، تاخیر غیر مجاز تلقی خواهد شد.
انتقال رویدادهای مالی به دفاتر کل
طبق ماده چهاردهم این آیین نامه، همه عملیات ثبت شده در دفاتر روزنامه هر ماه، بایستی حداکثر تا روز پانزدهم ماه بعد، به دفتر کل منتقل شود.
تحریر دفاتر موسساتی که دارای شعبه هستند
یکی از نکات مهم در تنظیم و تحریر دفاتر قانونی ، تحریر دفاتر موسسات و شرکت ها و سازمان هایی است که دارای شعب مختلفی در یک شهر یا سراسر کشور هستند. طبق ماده ۱۵ آیین نامه اجرایی، کلیه مودیان مالیاتی با توجه به روش های حسابداری خود، بایستی خلاصه عملیات شعبه یا شعب خود را در صورتی که دارای دفاتر پلمپ شده باشند، سالی یک بار تا پیش از بستن حساب های خود، ماه به ماه در دفاتر مرکز، ثبت کنند.
با این حال، امضا و پلمپ دفاتر، در صورتی که هیچ رویداد مالی و تراکنش بانکی صورت نگرفته و پولی رد و بدل نشده باشد و هم چنین تاخیر امضای پلمپ تا حد مجازی که در ماده ۱۳ این آیین نامه در بالا تشریح شده است، در مورد دفاتر روزنامه و یا دفاتر مشاغل و دفتر کل (حسب ماده ۱۴ آیین نامه) مجاز است و تاخیر غیر مجاز نبوده و هیچ خللی بر اعتبار دفاتر، وارد نمی کند.
خلاصه عملیات از سیستم های الکترونیکی
طبق ماده ۱۷ آیین نامه، اگر موردی، از سیستم های نرم افزاری برای ثبت و مدیریت فعالیت های حسابداری و حسابرسی استفاده می کند، بایستی حداقل ماهی یک بار، خلاصه عملیات ثبت شده در نرم افزارهای حسابداری را در دفتر روزنامه یا مشاغل (حسب مورد) ثبت و ضبط کرده و ظرف مدت زمانی که ماده ۱۴ آیین نامه اعلام کرده است، به دفتر کل منتقل کند.
همه مودیان موظف هستند که روش کار با سیستم های نرم افزاری حسابداری خود را در اختیار ممیزان قرار دهند.
مودیان مذکور بایستی هر ۹۰ روز یک بار، خلاصه عملیات ثبت شده در نرم افزار های حسابداری خود را حداکثر تا ۱۰ روز پس از پایان این ۹۰ روز، به اداره امور مالیاتی مربوطه تسلیم کنند. گزارش معاملات فصلی هم از جمله مواردی است که از طریق سامانه گزارش معاملات فصلی الکترونیکی بر اساس کد کاربری و رمز عبور مودی، به اداره دارایی اعلام می شود.
ماده ۲۰: مصداق های رد دفاتر قانونی مودیان مالیاتی
در ماده ۲۰ این آیین نامه، مصداق های رد دفاتر قانونی مودیان مالیاتی تشریح شده است:
اگر دفاتر ارائه شده به اداره دارایی، به هر نحوی از پلمپ خارج شود، موجب رد خواهد شود.
اگر یک یا چند برگ از دفاتر ارائه شده به اداره دارایی، مخدوش یا کنده شده باشد، موجب رد این اسناد قانونی می شود.
اگر یک یا چند رویداد مالی در دفاتر قانونی ثبت نشود و عدم ثبت، توسط ممیزان، احراز شود، موجب رد این اسناد قانونی خواهد شد.
اگر همه یا بخشی از یک فعالیت در حاشیه ثبت شود، موجب رد این اسناد قانونی می شود.
اگر همه یا بخشی از یک رویداد مالی در بین سطور دفاتر ثبت شود، موجب رد این اسناد قانونی می شود.
اگر مودی، نسبت به تراشیدن یا پاک کردن مندرجات دفاتر اقدام کند، به طوری که سوء استفاده وی احراز شود، مستوجب رد این مدارک قانونی خواهد بود.
اگر به منظور سوء استفاده از دفاتر، فضای سفیدی بیش از حد معمول در صفحات دفاتر مشاغل و دفتر روزنامه مشاهده شود، مصداق رد اسناد خواهد بود.
اگر حساب بانکی با صورت حساب بانک مطابقت نداشته باشد و حساب های نقدی و بانکی بستانکار شود، مستوجب رد است.
اگر بستانکار شدن حساب های بانکی یا نقدی، ناشی از تقدم و تاخر ثبت حساب باشد، مستوجب رد این اسناد قانونی نخواهد بود.
اگر تحریر دفاتر روزنامه و دفاتر مشاغل و دفتر کل، بیش از مدت مجاز در ماده ۱۳ و ۱۴ این آیین نامه صورت بگیرد، مستوجب رد اسناد خواهد بود.
اگر عملیات شعبه یا شعب در دفاتر مرکزی طبق مقررات تصریح شده در ماده ۱۵ این آیین نامه ثبت نشود، موجب رد اسناد خواهد بود.
اگر اشتباه حساب در ثبت یک رویداد مالی رخ دهد و برای رفع آن طبق ضوابط ماده ۱۱ اقدام نشود، مستوجب رد خواهد بود.
اگر مودی مالیاتی، از اوراق مخصوص موضوع ماده صد و شصت و نهم قانون م . م استفاده نکند، دفاترش رد می شود.
اگر مودی، روش کار با سیستم های نرم افزاری یا ماشین های الکترونیکی را در اختیار ممیزان قرار ندهد و یا خلاصه عملیات موضوع ماده هفدهم را در مهلت مقرر، تسلیم نکند، رد اسناد را به دنبال خواهد داشت.
اگر دفاتر کل یا روزنامه شما خالی باشد و رویدادی در آن ثبت نشود، موظف به ارائه دفاتر ثبت و پلمپ خالی به ممیزان هستید. عدم ارائه یک یا چند جلد، موجب رد خواهد بود.
استفاده از دفاتر ثبت و پلمپ شده سال های قبل، موجب رد می شود.
اگر مندرجات مکتوب شده با اطلاعات نرم افزار های مالی، تطبیق نداشته باشد، اسناد مودی رد می شود.
اگر برخی از رویداد های مالی توسط ممیزان، احراز شود و در دفاتر ثبت نشده باشد، موجب رد خواهد بود.
اگر برخی از اعمال مالی غیر واقعی ثبت شده باشد، رویداد مالی غیر قابل قبول تشخیص داده شده و موجب رد می شود.
اگر در بخشی از دفاتر، فضای سفیدی به منظور ثبت تراز افتتاحی موجود باشد، موجب رد این اسناد قانونی نمی شود.
توجه کنید که سفید ماندن ذیل صفحات دفتر در آخر هر روز یا هفته یا ماه، در صورتی که اسناد، دارای شماره ردیف باشد و قسمت سفید مانده با خط بسته شود، خللی به اعتبار دفاتر وارد نمی شود.